İŞLETME TÜRLERİ
Mamul üretim işletmeleri (imalat)
Hizmet üretim işletmeleri (hizmet)
Ticaret işletmeleri (alım satım)
İNŞAAT…
İnşaatlar kendi aralarında iki farklı gruba ayrılırlar
1.özel inşaat (imalat) kendi nam ve hesabına yapılanlar.
2.taahhüt işleri (hizmet) başkaları nam ve hesabına yapılanlar
İnşaat işlerinde asıl önemli olan BELİRLEYİCİ unsurdur yani ürün paylaşımıdır.
İnşaat faaliyeti sonunda ortaya çıkarılan üründen ( ki bu ürün .binadır ,konuttur,işyeridir,barajdır veya yoldur) pay alınıyorsa ….İmalattır kullanılacak hesap türleri 150-710-720-730-151-152-620 hs.
Şayet pay alınmıyorsa …hizmettir kullanılacak hesap türleri 150-740-622 hs
ÖZEL İNŞAATLAR:
Özel inşaatlar kendi aralarında 3 gruba ayrılırlar
1)Vergi mükellefinin aktiflerine kayıtlı arsaları üzerinde yapılanlar
2)Kişisel servete konu arsalar üzerinde yapılanlar
3)yapı kooparatifleri
1.VERGİ MÜKELLEFLERİNİN
A.) AKTİFE KAYITLI ARSALARI ÜZERİNDE:
· Kendi kullanımları için yaptıkları inşaatlar (yatırım amaçlı)
· Satmak amacıyla yaptıkları inşaatlar (yap-sat)
· Kat karşılığı şeklinde başkalarına yaptırdıkları
· Anahtar teslimi şeklinde başkalarına yaptırdıkları (taahhüt alımı şeklinde )
B.)BAŞKALARINA AİT ARSA ÜZERİNDE:
· Kat karşılığı alıp ,yine kat karşılığı başkalarına yaptırdıkları
· Kat karşılığı şeklinde kendilerinin yaptıkları
2.VERGİ MÜKELLEFİ OLMAYANLARIN KİŞİSEL SERVETE DAHİL ARSALARI ÜZERİNDE :
· Kendilerinin yaptıkları inşaatlar
· Kat karşılığı şeklinde başkalarına yaptırdıkları inşaatlar
· Taahhüt şeklinde (anahtar teslimi) başkalarına yaptırdıkları inşaatlar
3.YAPI KOOPARATİFLERİNİN:
a) Kendi arsaları üzerinde kendilerinin yaptıkları
b) Kendi arsaları üzerinde kat karşılığı şeklinde başkalarına yaptırdıkları
c) Kendi arsaları üzerinde anahtar teslimi (taahhüt şeklinde)
d) Başkalarına ait arsa üzerinde kat karşılığı şeklinde yaptıkları
e) Kat karşılığı olarak aldıkları arsa üzerinde ,yine kat karşılığı şeklinde başkalarına yaptırdıkları inşaatlar
TAAHHÜT İŞLERİ:
Başkalarının nam ve hesabına yapılan ve inşaat faaliyeti sonunda ortaya çıkarılan üründen pay alınmaksızın sadece bir bedel karşılığı üstlenilen inşaat işidir.
Bu faaliyette, ortaya çıkarılan ürün(konut, işyeri, yol, baraj) tamamen iş sahibine aittir.
Taahhüt işini üstlenilen kişiye Müteahhit denir. Yapılan inşaat taahhüt işi ,bir Hizmet ‘tir(7/A’da 740 hs.)
İşin tamamlanıp teslimi HAKEDİŞ RAPORU –BELGESİ ile gerçekleşir. Hakediş belgesinin FATURAYA BAĞLANMASI zorunludur.
1)MAMÜL ÜRETİM İŞLETMESİNDE MALİYET HESAPLARI VE HESAPLARIN İŞLEYİŞİ (7/A):
710 Direkt ilk madde ve malzeme giderleri hesabı
711 Direkt ilk madde ve malzeme giderleri yansıtma hesabı
720 Direk işçilik giderleri
721 Direkt işçilik giderleri yansıtma hesabı
730 Genel üretim giderleri
731 Genel üretim giderleri yansıtma hesabı
150 İlk madde ve malzeme (hammadde alışlarında)
150—710. 711 hs alacağı karşılığı ……151 yarı mamüller üretim
150—720 . 721 hs alacağı karşılığı…….151 yarı mamüller üretim
150—730. 731 hs alacağı karşılığı……..151 yarı mamuller üretim
· 710 720 730 hesaplarında toplanan üretim maliyeti ,dönem sonunda ilgili yansıtma hesaplarının alacağı ile 151 yarı mamüller üretim hesabına aktarılır.
· Yansıtma hesapları ile ilgili hesaplar karşılıklı olarak kapatılır
· Üretimi tamamlananların maliyeti ,151 hesaptan 152 mamuller hs alınır
· Satılan mamullerin maliyeti ,152 hesaptan gelir tablosunda yer almak üzere 620 satılan mamuller maliyeti hesabına aktarılır.
2)HİZMET İŞLETMESİNDE MALİYET HESAPLARI VE İŞLEYİŞİ (7/A):
740 hizmet üretim maliyeti hesabı
741 hizmet üretim maliyeti yansıtma hesabı
151 ilk madde ve malzeme (hizmetle ilgili malzeme alışlarında )
Malzemenin kullanılmasıyla
150—740. 741alacağı karşılığı…622 satılan hizmet maliyeti
· Hizmet üretim giderleri dönem içinde 740 hesapta izlenir.dönem sonunda bu hesapta oluşan maliyetler ,yansıtma hesabı olan 741 hs alacağına karşılığında gelir tablosunda yer almak üzere 622 satılan hizmet maliyeti hesabına aktarılır.
· 7740 ve 741 hesaplar karşılıklı olarak kapatılır.
3)TİCARET İŞLETMELERİNDE GİDER HESAPLARI VE İŞLEYİŞİ (7/A):
750 araştırma ve geliştirme giderleri
751 araştırma ve geliştirme gideri yansıtma hs
760 pazarlama satış dağıtım giderleri
761 pazarlama satış dağıtım giderleri yansıtma hs
770 genel yönetim giderleri
771 genel yönetim giderleri yansıtma hs
780 finansman giderleri
781 finansman giderleri yansıtma hs
· İmalat ve hizmet işletmeleri ,temel hesaplarının yanında bu hesaplarıda kullanabilirler.(gider kaydı gerektiğinde)
· Ticaret işletmelerinde satın alınan mallar ,153 ticari mallar hesabına kaydedilir
· Satılan ticari malların maliyeti ,153 hesap alacağı ile gelir tablosunda yer almak üzere 621 satılan ticari mallar maliyeti hs aktarılır
· Gider hesapları ,dönem sonunda ,yansıtma hesapları alacağı karşılığında gelir tablosunda yer almak üzere ilgili 6’lı hesaba aktarılır…
750…751………………….630 araştırma ve geliştirme giderleri
760…761………………….631 pazarlama satış dağıtım giderleri
770…771………………….632 genel yönetim giderleri
780…781………………….660 kısa vadeli borçlanma giderleri
· Yansıtma hesapları ,ilgili gider hesapları ile karşılıklı olarak kapatılır.
4) GELİR TABLOSU HESAPLARININ KAPATILMASI
a) Tüm 6’lı hesaplar ,690 dönem karı veya zararı hesabına aktarılarak kapatılır
b) 690 hesap kalanı ,işletmeler için TİCARİ KAR veya ZARAR dır.ticari kar ve zarara ,varsa kanunen kabul edilmeyen giderler ilave edilir,vergiden istisna edilen tutarlar düşülür.bu hesaplama sonucunda Mali Kar veya zarara ulaşılır.
c) MALİ KAR(varsa)üzerinden hesaplanan vergi karşılıkları 691(-) hesap aracılığı ile kaydedilir (vergi karşılığı hesaplaması ve muhasebe kaydı ,gerçek kişi /şahıs işletmelerinde yapılmaz)
d) 690 ve 691 hesaplar ,692 dönem karı veya zararı hesabına devredilerek kapatılır
e) 692 hesap kalanı
Olumlu ise (kar)……………………………….590 dönem net karı
Olumsuz ise (zarar)…………………………..591 (-) dönem net zararı
Olarak ,bilanço hesabına katarılır….
5)TİCARİ KAR /ZARAR - --MALİ KAR /ZARAR UYGULAMASI:
|
TİCARİ KAR
|
10.000
|
|
K.K.E.G
|
5.000
|
|
MALİ KAR
|
15.000
|
|
TİCARİ ZARAR(-)
|
20.000
|
|
K.K.E.G
|
25.000
|
|
MALİ KAR
|
5.000
|
|
TİCARİZARAR (-)
|
30.000
|
|
K.K.E.G
|
10.000
|
|
MALİ ZARAR (-)
|
20.000
|
|
TİCARİ KAR
|
100.000
|
|
K.K.E.G
|
30.000
|
|
İSTİSNALAR (-)
|
20.000
|
|
MALİ KAR
|
110.000
|
· Ticari zarar’a rağmen ayrılan vergi karşılığı ,ticari zararı artırır
|
TİCARİ ZARAR (-)
|
50.000
|
|
K.K.E.G
|
110.000
|
|
MALİ KAR
|
60.000
|
|
VERGİ KARŞILIĞI (-)
|
12.000 (691 HESAP)
|
|
TİCARİ BİLANÇO ZARARI
|
62.000 (692/591 HESAP)
|
İNŞAAT İŞLERİNDE YILLARA YAYGIN KONUSU
ÖZEL İNŞAATLARDA :
1. Başladığı yıldan sonraki yıla sarkan inşaat faaliyeti yıllara yaygın (sari) kabul edilir.
İşe başlama :31/12/2012
İşin bitimi:01/01/2013
Bu inşaat yıllara yaygın bir iştir
2. Vergi ve muhasebe uygulamaları açısından ,özel inşaatlar için ,işin yıllara yaygın olup olmamasının hiçbir önemi yoktur. Özel inşaat yıl içinde başlayıp bitirilse de, yıllara yaygın olsa da genel hükümlere tabidir.
İşe başladığı yılda bitirilmiş ise :
150-710-720-730-151-152-620 hesapları çalışır.
İş ,yıllara yaygın ise:
Başladığı yıl…………………………….:150-710-720-730-151 hs yıl içinde çalışır
Bitirildiği yıl…………………………….:151-150-710-720-730…151-152-620 hs.çalışır.
İNŞAAT TAAHHÜT İŞLERİNDE:
Taahhüt işlerinde yıl içinde başlayıp –bitirilen işler için genel hükümler geçerlidir.bu süreçte çalışacak hesaplar 150-740-622 hs ‘larıdır.Ancak , yıllara yaygın inşaat taahhüt işlerinde ,gerçek vergilendirme ve gerekse muhasebe uygulaması açılarından özel düzenlemeler yer almaktadır.
YILLARA YAYGIN İNŞAAT TAAHHÜT İŞLERİNDE :
1. İşe başlanılan yıl dahil , işin bitimi yılı tarihine kadar , bu inşaat taahhüt işleriyle ilgili,
Maliyetler…………740 üzerinde 170 ve -178 hesaplarında
Hakkedişler ……..350-358 hesaplarında izlenir
2. İşin devam ettiği yıllarda gelir tablosu düzenlenmez (bu işle ilgili)
3. Yıllara aygın inşaat taahhüt işleri yapanlar ,gelir vergisi kanunu 42-43-44 maddeler hükümlerine tabi olurlar
4. G.V.K mad/42 kapsamında yıllara yaygın inşaat taahhüt işi yapan müteahhitlere yapılan ödemelerden ,yine aynı kanunun 94 maddesi gereğince 01/01/2007 tarihinden itibaren %3 oranında vergi tevkifatı (stopaj)yapılır…(bu tarihten önce vergi stopajı %5 olarak uygulanmıştı)
5. Stopaj fatura üzerinden yapıldığı gibi ,avans ödemelerine de uygulanır. Avanslarda stopaja tabidirler…
6. GVK 42 madde kapsamında yıllara aygın inşaat taahhüt işi yapan müteahhitler ,sadece bu işleriyle ilgili olarakGEÇİÇİ VERGİ ödemezler ,yani geçici vergi mükellefiyetleri yoktur.
7. Yapılan inşaat taahhüt işi ,sözleşme gereği GEÇİCİ VE KESİN KABUL usuluna tabi ise ,bu durumda ,işin bitim tarihi:Geçici kabulün yapıldığını gösteren tutanağın (geçici kabul tutanağı) idarece onaylandığı tarihdir.(burada adı geçen idare ,kamuya yapılan işlerde kamu kurum kuruluşları olup ,özel inşaat işlerinde işin sahibidir.)
8. İş akışı:
a)müteahhit hakkediş belgesi düzenler
b)hakediş belgesi ,idarenin sözleşmeye uygunluk kontrolü ile birlikte geçici kabul tutanağına bağlanır
c)geçici kabul tutanağı idarece onaylanır
d)onay tarihi ,inşaat taahhüt işinin bitim tarihidir.müteahhit bu tarih itibarıyle faturasını düzenler .
9. stopaj avans /fatura ilişkisine örnek:
konut yapı kooperatiflerine 2011 yılında yapılan inşaat taahhüt işi
müteahhite avans ödemesi………………………….1000 ……..stopaj%3…..30
müteahhide avans ödemesi………………………….800…………stopaj%3….24
MÜTEAHHİT FATURASI(iş bitimi)
|
Hakediş
|
6.000 TL
|
|
%3 Stopaj
|
180 TL
|
|
Avans stopajları (-)
|
54 TL
|
|
Net stopaj
|
126 TL
|
|
Net hak ediş (6.000 – 126)
|
5.874 TL
|
|
Kdv (6.000 x %1)
|
60 TL
|
|
Fatura tutarı (5.874 + 60)
|
5.934 TL
|
|
Müteahhide ödenecek tutar(5.934 – 1800)
|
4.134TL
|
10. Müteahhitlere yapılan ödemelerde Stopaj konusundaki özellikli durumlar:
a)sözleşmeye göre iş başladığı yılda bitirilecekse, STOPAJ yapılmaz
b)sözleşmeye göre iş başladığı yıldan sonraki yıl veya yıllarda bitirilecekse, bu durumda, işe başlandığı tarihten itibaren işin bitimine kadar yapılan tüm ödemelerden (avanslarda dahil) STOPAJ yapılır.
c)sözleşmeye göre ,başladığı yılda bitirilmesi öngörülmüş olmasına rağmen bitirilememiş ise ,iş yıllara yaygın hale gelmiş demektir. Bu durumda işin yıllara yaygın hale geldiği tarihden itibaren (bu tarih işin başladığı yıldan sonra gelen yılın başıdır) yapılan tüm ödemeler STOPAJA tabidir(geriye dönük stopaj söz konusu değildir.)
d)sözleşmeye göre iş ,yıllara yaygın olarak yapılacak olmasına rağmen ,başladığı yılda bitirilmemişse ,bu durum işin başladığı tarihten bitim tarihine kadar STOPAJ yapılmasına engel teşkil etmez. STOPAJ yapılacaktır(burada belirleyici olan sözleşmedir ve sözleşmeye göre işin başında bu iş GVK 42 madde kapsamında başlamıştır.)
e)Stopajdan kaçınmak gibi MUVAZAALI sözleşmeler nedeniyle işin yıllara yaygın olması engelleniyorsa V.U.K kanunu md/3 hükmüne dikkat edilmelidir. İlk sözleşmenin yapıldığı tarihten itibaren SROPAJ başlamalıdır.(iş birbirini takip eden ve süreklilik arz eden bir durumdadır ,bir bütündür.)
11. Yıllara yaygın inşaat taahhüt işinin bittiği yılda:
170-178 hesaplardaki maliyetler………………….622 hesaba
350-358 hesaplardaki hakkedişler………………..600 hesaba alınır.
İş süresince avans veya faturalar üzerinden yapılan stopajlar ,müteahhit hesap planında 193 hesabında izlenir….
YAPI KOOPERATİFLERİ
· Muhasebe hesap planları mamul üretim işletmesine uygun olarak oluşturulur.Yaptıkları faaliyet bir imalattır (150-710-720-730-151-152)
· 5520 sayılı kurumlar vergisi kanunu md/4-k ‘da yazılı şartlara uymaları halinde ,kurumlar vergisinden muaftırlar
· Muafiyet için temel şart ,arsanın kooperatif adına kayıtlı olması ve inşaat ruhsatının kooperatif adına düzenlenmiş olmasıdır.
· Yapı kooperatiflerinin kendilerine ait arsalarını kat karşılığı vermeleri durumu ,kurumlar vergisi muafiyetini ortadan kaldırmaz (bu işlem ,sadece ortaklarla iş yapılması şartının ihlali sayılmaz.)
· Yapı kooperatiflerinde üretilen konutlar /işyerleri ,mamuller hesabından çıkartılıp kooperatif ortaklarının taahhüt hesaplarına aktarılır.(taahhüt hesapları olarak 136-336 /236-436 önerilir)
Kaynak: 193 GELİR VERGİSİ
: 213 VERGİ USUL KANUNU
: 5520 KURUMLAR VERGİSİ
:YMM Recep SELİMOĞLU
:HESAP UZMANLARI DERNEĞİ BEYANNAME KLAVUZU
-KISSADAN HİSSE-
İlim hiçbir servet ile satın alınmaz. Onun içindir ki, bir cahil ne derecede zengin olursa olsun, en fakir bir alim ile mukayese olunmaz. Hz ALİ
Hikmet Yıldırım KILINÇARSLAN
DEHA EĞİTİM KURUMLARI
hikmetyildirim.kilincarslan@ismmmo.org.tr
www.facebook.com/pages/Hikmet-Yıldırım-Kılınçarslan/391640170968892
bozokhkmt@hotmail.com
Kaynak:
www.muhasebeweb.com
(Bu makale yazılı veya elektronik ortamda kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak göstermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)
